پولیش سنگ های قیمتی
پولیش سنگ های قیمتی، پولیش در لغت به معنای جلا دادن و آراستن است. سنگهای پولیش شده یا گوهرهای تامبل (Tumbled Gemstone) به طور معمول به قطعات کوچک و گرد شده از سنگها اشاره میکند که صیقل داده شدهاند. مواد اولیه فرآیند پولیش سنگهای قیمتی شامل خرده سنگ هایی است که ابعاد آنها حدود ۱ تا ۵ سانتیمتر است و با عبور از مراحل سایش و صیقل دادن، سنگها با استفاده از پودر پولیش قابلیت استفاده در تهیه زیورآلات و لوازم تزئینی را به دست میآورند.
این سنگ ها می توانند ارزش افزوده خوبی داشته باشند. به حدی که فروش و عرضه آنها در مکان هایی مانند فروشگاه های هدیه و لوازم تزئینی، نمایشگاه ها، موزههای علوم طبیعی، غارها و سایر اماکنی که جاذبه های علمی-طبیعی دارند، به عنوان یک حرفه اقتصادی همراه با خواهد داشت. با توجه به ارزش افزوده کسب شده از پولیش سنگ های قیمتی و همچنین پتانسیل های صنعتی و معدنی موجود، علاوه بر ایجاد اشتغال، جنبههای گردشگری و صادراتی آن نیز باید در نظر گرفته شود.
پولیش سنگ های قیمتی چیست؟
قطعه های کوچکی از سنگها یا کانیها که مراحل گرد و صیقل را در دستگاه پولیش سنگ طی کردهاند، به عنوان سنگهای پولیش شده (Tumbled Gemstones) شناخته میشوند. این قطعهها به عنوان بخشی از گروه گوهرها و جواهرات محسوب میشوند. اغلب سنگهایی که در اطرافمان یافت میشوند، قابلیت پولیش ندارند و تبدیل به سنگهای پولیش شده که از نظر رنگ، شفافیت و جلاپذیری مطلوبی برخوردارند، میشوند.
استفاده از این سنگ ها شامل تهیه زیورآلات و لوازم تزئینی است، ولی به تنهایی نیز می توانند به عنوان هدایای گرانب ها محسوب شوند. بین سنگ هایی که قابلیت استفاده در فرآیند تامبل کردن را دارند، میتوان به فیروزه، جاسپر، عقیق، آمیتیست، رز کوارتز، مالاکیت، هماتیت، ابسیدین و… اشاره کرد. به علاوه، برای انجام این فرآیند، علاوه بر ابزار و مواد اولیه اصلی، لوازم فرعی دیگری نیز مورد نیاز است که هر کسی به راحتی میتواند به آنها دسترسی پیدا کند.
چه کسانی قادر به پولیش کردن سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی هستند؟
برای پولیش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، به دانش و تخصص خاصی نیاز نیست و همه افراد در هر سنی قادر به انجام آن هستند. پولیش سنگها میتواند یک سرگرمی مناسب برای کودکان باشد. در بازدید از موزهها و نمایشگاههای علوم طبیعی، همواره با گروهی از کودکان مواجه خواهید شد که با هیجان و اشتیاق در حال جست و جو و کاوش، مقایسه نمونهها و اشیاء مختلف هستند.
بسیاری از زمینشناسان نیز در کودکی، با دیدن سنگهای پولیش شده، به این علم مجذوب شدهاند. یک دستگاه پولیش سنگ می تواند هدیه مناسبی برای یک کودک کنجکاو باشد. در کشورهای دیگر، مدلهای متنوعی از این نوع دستگاهها که تماماً از پلاستیک ساخته شدهاند، برای استفاده کودکان بالای ۱۰ سال طراحی شدهاند. شاید به همین دلیل باشد که آنها در تجارت چند میلیارد دلاری سنگهای قیمتی جهان سهم بزرگی دارند و در کشور ما نیز تقاضا برای آنها وجود دارد.
والدین و مربیان آموزشی میتوانند با فراهم کردن فضایی برای فعالیت کودکان در این زمینه، علاوه بر افزایش مهارتهای تجربی، مهارت های رفتاری آنان را نیز تقویت کنند. با نگاهی کلی به ابزارها و مواد لازم، متوجه میشویم که فراهم کردن آنها با توجه به پتانسیلهای معدنی و صنعتی کشور به سادگی امکانپذیر است و علاوه بر ایجاد اشتغال و ارزش افزوده در زمینه سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی، میتواند در آموزش و جذب گردشگر نیز مؤثر باشد.
روشهای پولیش کردن و دستگاه های تامبلر
دو روش اصلی برای انجام پولیش سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی وجود دارند: الف) استفاده از دستگاه تامبلر پولیش دورانی ب) استفاده از دستگاه تامبلر پولیش لرزشی. در هر دو روش، ابزارها و مواد اولیه مشابه هستند و تفاوت اصلی بین آنها در نوع دستگاه پولیش سنگ است.
در روش استفاده از دستگاه تامبلر پولیش دورانی، نتیجه نهایی نیاز به حدود یک ماه زمان دارد. اما در روش استفاده از دستگاه تامبلر پولیش لرزشی، مدت زمان مورد نیاز تا حصول نتیجه نهایی تا ۵۰ درصد کاهش مییابد. از آنجا که تمام فرآیند با استفاده از دستگاه انجام میشود، فرد میتواند با برنامهریزی اولیه، تنها بخشی از وقت آزاد خود را به این کار اختصاص دهد و نگرانی از تداخل با فعالیتهای روزمره را نداشته باشد. به عبارت دیگر، این کار میتواند جنبه سرگرمی یا شغل جانبی داشته باشد.
برای تهیه سنگهای پولیش شده، به ابزارها و مواد مختلف نیاز است، اما فرایند تهیه آنها به طور کلی ساده است. ابزارها و مواد اولیه اصلی برای تهیه سنگهای پولیش شده شامل موارد زیر میشوند:
- خرده سنگهایی که قابلیت صیقلی شدن و جلاپذیری را دارند.
- دستگاههای پولیش کننده با دو نوع دورانی و لرزشی.
- شنهای ساینده یا پودر پولیش سنگ.
- پودر پولیش صیقل دهنده و صابون برای ایجاد جلا در سنگها.
با استفاده از این ابزارها و مواد، میتوان سنگهای قیمتی و نیمه قیمتی را پولیش و به زیبایی و جلا دادند.
دستگاه تامبلر لرزشی جهت پولیش سنگها
دستگاه لرزشی دارای یک ظرف کاسهمانند است که در آن مرحله سایش سنگها با هدف گرد شدن زوایای آنها کوتاه میشود. با استفاده از این نوع دستگاه، می توان مدت زمان فرآیند پولیش را تا ۵۰ – ۴۰ درصد کاهش داد که این یک مزیت بزرگ است. نیاز به مواد ساینده و جلا دهنده نیز در این دستگاه کمتر است و همچنین قادر است سنگهایی با جنس شکننده و حساس را به طور آرام پولیش کند.
تنها عیبی که میتوان به این دستگاه نسبت داد، کمتر گردش زوایای سنگها است. با این وجود، باید توجه داشت که هزینه مواد ساینده و فرآیند جلا دهی به سنگهای با کیفیت ممکن است به مرور زمان هزینهبر شود، در حالی که این دستگاه کمتر از این مواد نیاز دارد. در کل، انتخاب نوع دستگاه بستگی به جنس سنگها، حجم آنها و سرعت مورد نیاز دارد.
پولیش سنگ های قیمتی
دستگاه تامبلر دورانی پولیش سنگ های قیمتی
دستگاه پولش دورانی دارای یک ظرف استوانهای شکل است که در داخل آن، سنگها به همراه آب و مواد ساینده قرار میگیرند و توسط یک موتور الکتریکی که با برق شهری تغذیه میشود، به چرخش در آمده و در مراحل پولیش قرار میگیرند. با این حال، این دستگاه دارای معایبی است. زمان مورد نیاز برای هر مرحله کار بسیار طولانی است. مصرف مواد ساینده و جلا دهنده نیز بسیار بالاست و پولیش سنگهای حساس و شکننده در این دستگاهها دشوار است. گاهی در طول کار، مواد داخل استوانه به بیرون نشت میکنند.
معرفی ابزارها و مواد مورد نیاز برای پولیش سنگهای قیمتی، اطلاعات بیشتری درباره آنها را فراهم میکند تا در پایان فرآیند پولیش سنگهای قیمتی، به محصولی قابل قبول دست یابیم. علاوه بر دستگاه پولش کننده، مواد و ابزارهای دیگری نیز برای این کار لازم است که شامل موارد زیر میشوند:
- قطعه سنگهای کوچک اولیه
- ترکیبات ساینده، صیقل دهنده و مواد جلا دهنده سنگ
- قطعات ضربهگیر و پرکننده حجم
- قطعه سنگهای اولیه
یک نکته کلیدی که همواره باید در انتخاب، جمعآوری یا خریداری سنگها به خاطر داشته باشیم، کیفیت مواد اولیه است. زیرا کیفیت مواد اولیه همواره برابر با کیفیت محصولات خواهد بود. سنگهایی که حفره، ترک و شکستگی عمیق دارند، برای این منظور مناسب نیستند. انتخاب برخی سنگها برای این کار، به جز هدر دادن زمان، هیچ نتیجهای نخواهد داشت. همچنین، سنگهای رسوبی مانند ماسه سنگ، سنگ آهک، شیل و موارد مشابه که جنس آنها نرم است یا به طور ضعیفی سیمان شدهاند، مطلوب نیستند.
سنگهای دگرگونی که حاوی میکا هستند یا بافت دانهای دارند نیز برای این کار مناسب به نظر نمیرسند، زیرا این سنگها به جای پولیش شدن، خرد مسنگ های دگرگونی که حاوی میکا هستند یا بافت دانه ای دارند نیز برای این کار مناسب به نظر نمیرسند، زیرا این سنگها به جای پولیش شدن، خرد میشوند. همچنین، بیشتر سنگهای آذرین نیز برای این کار مناسب نیستند، زیرا حاوی کانیهای مختلف با سختیهای متفاوت هستند. به طور کلی، سنگهایی با سختی بیشتر دارای درخشندگی بیشتری خواهند بود، در حالی که سنگهای با سختی کمتر درخشندگی کمتری خواهند داشت.
در جدول زیر نمونه هایی از کانی های مناسب برای این روش نام برده شده است.
| انواع سنگهای تامبل شده دیگر | انواع کوارتز تامبل شده |
| مالاکیت (Malachite) | جاسپر (Jasper) |
| همایتیت (Hematite) | عقیق (Agate) |
| ابسیدین (Obsidian) | آمیتیست (Amethyst) |
| فیروزه (Turquoise) | رز کوارتز (Rose Quartz) |
| اُپال (Opal) | اونتورین (Aventurine) |
| سنگ ماه (Moon stone) | کارنلین (Carnelian) |
شن ساینده جهت پولیش سنگ های قیمتی
سنگ های ساینده ای که در پولیش سنگهای قیمتی استفاده می شوند. در واقع با ایجاد خراش روی سنگها، آنها را میسایند و صاف و هموار می کنند. برای این منظور، انواع مختلفی از پودرهای پولیش وجود دارند که علاوه بر جنس، به اندازهی دانهها نیز متفاوت هستند.
نمونههایی از سایندههای با دانههای مختلف عبارتند از:
- ساینده با دانهی درشت (با ذراتی حدوداً ۹۰ یا ۶۰ مش)
- ساینده با دانهی متوسط (با ذراتی حدوداً ۱۲۰ یا ۹۰ مش)
- ساینده با دانهی ریز (با ذراتی حدوداً ۵۰۰ یا ۲۰۰ مش)
اعداد مورد استفاده در نام سایندهها به اندازهی دانهها اشاره دارند. به عنوان مثال، ذرات سایندهی دانهی درشت از مش ۶۰ عبور می کنند، اما از مش ۹۰ عبور نمیکنند، و سایر موارد نیز به همین ترتیب هستند.
ترکیبات مختلفی که به عنوان پودر پولیش استفاده میشوند، شامل کاربید سیلیکون، کاربید بور، اکسید آلومینیوم، اکسید سریم و اکسید کروم می باشند.
پودر پولیش یا صیقل دهنده سنگ
قطعات ضربه گیر و پرکننده حجم
لوله های پلاستیکی جهت پولیش سنگ
مهره های سرامیکی جهت پولیش سنگ های قیمتی
مهرههای سرامیکی اساساً برای افزایش حجم استوانهها استفاده میشوند. این مهرهها در اندازههای کوچک همچنان به عنوان ضربهگیر عالی عمل میکنند. برخلاف گلولههای پلاستیکی، مهرههای سرامیکی به راحتی با آب تمیز میشوند و در مرحله بعدی کار، که سایندههای با دانههای ریزتر استفاده میشود، میتوان از آنها بهره برد.
آموزش پولیش سنگهای قیمتی با دستگاه تامبلر دورانی
فرآیند تهیه سنگهای پولیش شده با واقعیت بسیار جذاب و البته آسان است. ابتدا، قطعات سنگ اولیه بررسی میشوند تا درجه سختی یکسانی داشته باشند و اندازههای مختلفی داشته باشند. سپس ۲/۳ تا ۳/۴ حجم استوانه دستگاه با سنگ پر میشود. باید همواره به خاطر داشت که بیش از نصف حجم استوانه پر شود تا عملکرد مناسبی داشته باشد. از سوی دیگر، پر کردن بیش از ۳/۴ حجم، آن را سنگین میکند و موتور دستگاه توان کافی برای ایجاد سرعت مناسب را نخواهد داشت. در جدول زیر، مقدار مواد پودر پولیش ساینده براساس حجم استوانه نشان داده شده است:
مراحل بعدی پولیش سنگ های قیمتی به ۵ روش کلی تقسیم می شوند:
۱- پولیش سنگ های قیمتی با استفاده از پودر پولیش ساینده دانه درشت
برای افزودن مقدار کافی شن ساینده یا پودر پولیش دانهی درشت به استوانه، باید به توجه به حجم استوانه و مقدار سنگ موجود، این میزان را تنظیم کرد. سپس باید به قدری آب ریخت که به ته استوانه برسد و سنگها را در بر بگیرد، اما لازم نیست آنها را کاملاً بپوشاند. سپس باید لبههای داخلی و خارجی استوانه را با استفاده از دستمال تمیز و خشک کرد. حضور تکهای شن ساینده یا آب در لبههای استوانه، در طول کار ممکن است منجر به نشت مواد داخل استوانه به بیرون شود. سپس باید درپوش استوانه را به دقت محکم بست. استوانه را در جای خود روی دستگاه قرار داده و دستگاه را روشن میکنیم.
پس از اطمینان حاصل از کارکرد عادی دستگاه، باید روزانه یک بار آن را کنترل کرد تا در حین کار هیچ مشکلی پیش نیاید. در این مرحله، دستگاه به مدت هفت شبانهروز به طور مداوم کار میکند. پس از باز کردن درپوش استوانه، محتوای آن را به داخل یک صافی ریخته و با استفاده از جریان آب ضعیف آن را شستشو میدهیم. سپس سنگها را بررسی میکنیم تا از نظر گردشدگی و همواری قابل قبول باشند.
شکلگیری سنگها تنها در این مرحله است و تا پایان نیز شکل اصلی آنها به همین صورت باقی خواهد ماند. در صورتی که تشخیص داده شود سنگها باید بیشتر گرد شوند، باید این مرحله را تکرار کرد. باید به خاطر داشت که شنهای ساینده پس از هفت روز استفاده مداوم، خاصیت سایندگی خود را از دست میدهند و استفاده مجدد از آنها نتیجه مطلوبی را نخواهد داشت. با تکرار این مرحله، حجم سنگها تا ۳۰ درصد کاهش مییابد و برای تکمیل ظرفیت استوانه باید از سنگهای جدید یا قطعات پلاستیکی و سفالی استفاده کرد.
۲- سایش سنگ جهت پولیش با استفاده از پودر پولیش دانه متوسط
۳- پولیش سنگ های قیمتی با استفاده از شن ساینده دانه ریز
۴- صیقل دادن سنگ
۵- جلا دادن سنگ پولیش شده
روش شرح داده شده مخصوص دستگاه دورانی و در مقیاس های کوچک است. در روش استفاده از دستگاه لرزشی، مرحله سایش حدود یک هفته زمان می برد و برای مراحل صیقل و جلا دادن سنگ تنها یک تا دو روز کافی است.
نکات مهمی که باید همواره در پولیش سنگ بخاطر داشت
رعایت یک سری نکات می تواند مانع وارد شدن خسارات غیرقابل جبران شود. این نکات عبارت هستند از:
- تمیز کردن سنگ ها و همچنین استوانه و سایر ابزارها در پایان هر مرحله.
- اطمینان حاصل کردن از عدم وجود ترک و حفره در سنگهای اولیه، زیرا این موارد میتوانند باعث نگهداری پودر ساینده درون سنگ و در نتیجه خراشیدگی سنگ ها شوند.
- روغن کاری دستگاه پولیش سنگ را هر هفته یک بار انجام داده و در طول آن مراقب بود که روغن روی تسمه دستگاه نریزد تا جلوی چسبندگی یا لغزندگی آن را بگیرد. همچنین، پر کردن بیش از حد استوانهها می تواند باعث مشکل در عملکرد صحیح دستگاه و سریع تر فرسایش آن شود.
- برای مصرف ترکیبات پودر پولیش سنگ های قیمتی و سایندهها، صیقل دهنده و جلا دهنده، از دستورالعمل و برنامه مشخصی استفاده کنید. و از استفاده بیش از حد این ترکیبات خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث سایش زیاد سنگها شوند.
- محلول حاصل از شستشوی سنگ ها را نباید در مجاری زهکش خانگی ریخت، زیرا میتواند آن را مسدود کند. و بازکردن آن با محلولهای تمیزکننده مشکل ساز خواهد بود.