مقالات

سنگ الکساندریت

سنگ-الکساندریت

سنگ الکساندریت

سنگ الکساندریت (به انگلیسی Alexandrite) یکی از انواع خیلی نادر کریزوبریل (BeAl2O4) با سختی موس 8.5، وزن مخصوص 1.755 – 1.74، دارای سیستم کریستالی ارتورومبیک و برخی اوقات در شکل ظاهری شش وجهی هگزاگونال می باشد که از شفاف تا اوپک وجود دارد. و نمونه های شفاف آن قیمت بالاتری دارند. مطابق با کنفدراسیون جهانی جواهرات CIBJO تنها کریزوبریل هایی که ویژگی تغییر رنگ یا کالر چنجینگ دارند “الکساندریت” محسوب می گردند.

سنگ الکساندریت وقتی تشکیل می گردد که عناصر بریلیوم و آلومینیوم ترکیب و بطور شگفت انگیز مقادیر جزئی عناصر آهن و تیتانیوم و به ویژه کرومیوم (اساسی) همراه می گردند. در موارد کمیاب حظور وانادیوم نیز مشاهده می گردد. نوع های کالر چنجینگ (Color Changing) آن در نور روز با طیف های رنگی سبز تا سبز – آبی و در نور لامپ رشته ای به طیف های قرمز تمشکی، ارغوانی- قرمز، نارنجی -زرد بسته به محل پیدایش تغییر می کنند.

تاریخچه نامگذاری سنگ الکساندریت

تاریخچه این گوهرسنگ مورد بحث بوده و به زمان امپراطوری روسیه باز می گردد. از آنجایی که کشف این سنگ همراه با ظهور دوره تزار روسیه، الکساندر دوم (1881-1818) همراه بود این سنگ به نام وی نامگذاری شد. درواقع الکساندریت توسط یک معدنکار فنلاندی به نام (Nils Gustaf Nordenskiöld (1792-1866 کشف شده است.

هنگامی که Nordenskiold برای اولین بار در 1834 الکساندریت را کشف نمود، در ابتدا تصور می شد که زمرد باشد زیرا در معادن زمرد واقع در منطقه اورال روسیه در نزدیکی رودخانه توکووایا کشف شده بود. ولی پس از مشاهده سایه های قرمز این گونه بعدها به عنوان گونه ی حاوی کروم با قابلیت تغییر رنگ شناخته شد.

گفته میشود بدلیل اینکه کشف این گوهرسنگ با رسیدن تزار آینده به سن قانونی همزمان شده بود و این سنگ نیز با دو رنگ قرمز و سبز که ترکیب رنگ اصلی نماد امپراطوری های گذشته روسیه بود خود را نشان می داد بنابراین الکساندریت سنگ جواهر رسمی تزار امپراطوری روسیه به رسمیت شناخته شد.

پدیده تغییر رنگ در Alexandrite

الکساندریت یکی از عجیب ترین و خاص ترین سنگ های موجود در بازار امروز است. این سنگ با خاصیت چند رنگی گونه ای از کریزوبریل با پدیده کالر چنجینگ است. الکساندریت یا کریزوبریل با پدیده کالرچنجینگ به زمرد روز و یاقوت شب معروف است شاید این اصطلاح به علت گونه ای از آن که دارای تغییر رنگ سبز تا سرخ است استفاده می شود. این سنگ در زیر نور لامپ رشته ای یا شمع به طیف های مایل به قرمز تغییر رنگ می دهد.

انواع رنگ های سنگ الکساندریت طبیعی در نورهای مختلف

رنگ سبز الکساندریت ناشی از ناخالصی کروم است. کروم همان عنصر رنگی موجود در زمرد یعنی گونه ی سبز بریل گران بها می باشد. به نظر می رسد. الکساندریت سریلانکا (سیلان) با تغییر رنگ قهوه ای گونه شناخته می شود. این کانی با خاستگاه زیمبابوه اغلب تغییر رنگ بسیار کمی دارد و اغلب با مقدار کمی رنگ بنفش اندکی تیره تر می باشد. گونه های تانزانیا در رنگ های روشن تر پیدا شده و تغییر رنگ مطلوبی دارد. الکساندریت برزیلی به نظر اشباع تر است و تغییر رنگ آبی تا بنفش دارد. مطلوب ترین نوع این سنگ با رنگ های خالص و توانایی تغییر رنگ می باشند.

سنگ-الکساندریت

دلیل علمی تغییر رنگ سنگ های کالرچنج

سنگ های کالرچنج (color-change تغییر رنگ) در مقایسه با نور لامپ رشته ای، هنگامی که در معرض نور روز یا فلورسنت قرار می گیرند. تغییر رنگ مشخصی را نشان می دهند. تغییر رنگ در سنگهای قیمتی ناشی از طیف جذبی گوهر است. اگر یک گوهر مقدار خیلی کم (یا هیچ) از طول موج مشخصی را جذب نماید، گوهر همان رنگ به نظر می آید، به این دلیل که آن رنگ در چشم بیننده منعکس می گردد. این بخش اندک طیف جذبی، “پنجره انتقال transmission window” می نامند. چیزی که گوهرهای کالرچنج را از دیگر سنگ ها متمایز می سازد این است که دو پنجره انتقال دارند.

برای مثال یک گوهر کالرچنج مانند الکساندریت که همه ی طول موج های نور را به جز قرمز و سبز جذب می نماید. در نور روز به علت داشتن طول موج های سبز فراوان، الکساندریت سبز به نظر می رسد، این درحالی می باشد که تحت نور ملتهب لامپ رشته ای یا شمع که دارای طول موج های قرمز زیادی از نور میباشد، سنگ رنگ قرمز را به ما نشان می دهد.

قیمت سنگ الکساندریت

الکساندریت با کیفیت و طبیعی خیلی گران قیمت است و بسته به فاکتورهای گوهرشناسی میتواند قیمت های متفاوتی داشته باشد. الکساندریت برزیلی 100 درصد دارای تغییر رنگ هستند در نتیجه قیمت و طرفداران بیشتری دارند. این کانی گاها ممکن است دارای پدیده چتویانسی باشد وجود دو پدیده نوری همزمان در این سنگ میتواند گاها قیمت سنگ را بالا ببرد و نادرتر است.

گرانترین نوع های سنگ الکساندریت از نظر رنگ نمونه های تغییر رنگ دهنده سبز به قرمز آتش می باشد. نمونه های بزرگ و با کیفیت این سنگ احتمالا صدها میلیون تومان ارزش دارند. از فاکتور های بسیار مهم در قیمت گذاری این سنگ میتوان به میزان تغییر رنگ و وضوح کالرچنجینگ، وزن سنگ (به صورت پلکانی قیمت سنگ های دارای وزن بیشتر بالا می رود.) تراش سنگ شفافیت سنگ و گاها محل پیدایش و … اشاره نمود. نمونه هایی که از ذخایر قدیمی روسیه می آیند گرانتر می باشد. سنگ جواهری با وزن یک قیراطی الکساندریت برزیل بیش از 500 دلار ارزش دارد پس چنانچه سنگ یا انگشتر الکساندریت را با قیمت پایینی دیدید بدانید که مشکوک است.

معادن Alexandrite در کجا قرار دارند؟

معادن معروف این سنگ در منطقه ی اورال روسیه بود. اما این معادن در طولانی مدت تخلیه شده اند. برای مدت طولانی معادن اورال به عنوان منبع اصلی سنگهای بزرگ الکساندریت، به ویژه گونه هایی با وزن 5 قیراط یا بیشتر شناخته می شدند، اما اخیرا در سال 1987، نمونه های بزرگ در میناس گرایس برزیل کشف شد. در اواسط دهه 1990 در جنوب تانزانیا استخراج این گوهرسنگ رواج یافت. الکساندریت های برزیل از نظر خلوص رنگ سبز به پای الکساندریت های روسیه نمیرسند ولی وضوح تغییر رنگ به خوبی در آنها مشاهده میشود. همچنین روشنی رنگهای نمونه های سریلانکایی نیز به پای روسیه نمی رسند. منابع دیگر الکساندریت عبارتند از میانمار (برمه)، سریلانکا، زیمبابوه، تانزانیا، هند (آندرا پرادش) و ماداگاسکار وجود دارد.

سنگ های الکساندریت مصنوعی (سنتتیک)

این سنگ به دلیل زیبایی خاص و قیمت بالایی که دارد موجب شده تا همیشه تلاش های زیادی جهت ساخت نمونه های سینتتیک آن انجام شود. اولین نمونه الکساندریت مصنوعی در سال 1960 ساخته شد. و در حال حاضر نمونه های سنتتیک زیادی از این سنگ در بازار موجود هست که دارای تغییر رنگهای بعضا بنفش آبی تا سبز سرخ هستند. حتی برای الکساندریت های دارای پدیده چتویانسی نیز نمونه های آزمایشگاهی ساخته شده و دارای دو پدیده نوری چتویانسی و کالر چنجینگ هستند.

نوع های آزمایشگاهی دارای همان خواص فیزیکی و شیمیایی نوع طبیعی و با ترکیب بریلیوم اکساید هستند. و البته سنتتیک بودن آن ها به این معنی نمی باشد که قیمت آن ها پایین است. روش های مانند فلاکس، Czocchralski یا روش pulled، هیدروترمال از انواع روش های تولید الکساندریت در آزمایشگاه می باشد. نمونه هایی با نام allexite که بوسیله روش Czocchralski ساخته می شوند در آزمایشگاه علمی تایروس روسیه سالانه حدود 100 کیلوگرم تولید می نمایند!

سنگهای الکساندریت تقلبی و مشابهات

در معاملات این سنگ بسیار مشاهده شده است که برای کلاهبرداری از ایمیتیشن های این سنگ به کار می رود. سنگ هایی همانند سافیر (با وجود عناصری مثل وانادیوم و…)، اسپینل، گارنت ها، دیاسپور… و نمونه های دیگری که دارای ویژگی تغییر رنگ مشابه الکساندریت باشند ممکن است به جای این سنگ به کار بروند. یاقوت های ارغوانی روشن در صد سال اخیر از مشابهات الکساندریت با قابلیت تغییر رنگ بوده که نداشتن رنگ سبز در آن ها میتواند تمایز چشمی میان آن ها شود.

در ایران معمولا شیشه و یا سنگ زولتانایت می باشند. این کانی که دارای پدیده تغییر رنگ طبیعی بوده دارای سختی میان 7-6.5 بوده و غالبا از ترکیه وارد و بعنوان الکساندریت فروخته می شود. بر روی این سنگ اغلب بهسازی خاصی انجام نمی شود. و غیر معمول است روشی هم قبلا استفاده میشد که مانند زمرد ها روغن زده میشدند ولی در حال حاضر این روش به ندرت ممکن است دیده شود.

سنگ-الکساندریت

خواص سنگ الکساندریت

از آن جایی که این سنگ نهایتا 150 سال پیش کشف شده گوهری جدید محسوب می شود. و باورهای قدیمی نسبت به آن وجود ندارد. الکساندریت یکی از سنگ های متولدین تولد خرداد نیز میباشد. این سنگ چاکراهای قلب (چهارم)، چشم سوم (ششم) و تاج را تحت تاثیر قرار می دهد. این یک سنگ شادی بخش و لذت آور میباشد که استفاده از آن باعث رهایی از تنش روانی و بدست آوردن اطمینان خاطر می گردد. این سنگ دارای ارتباط با ابعاد بالاتر منابع انرژی می باشد. و کانال ارتباط ما را با هیجانات قلمروهای بالاتر انرژی باز می نماید. این گوهر باعث ارتقای آگاهی از عشق درونی و دستیابی به حافظه طبیعت می گردد. از خواص سنگ الکساندریت به عنوان سنگی در جهت متعادل کردن عملکرد مغز و تحریک کننده غدد پینه آل و بزاقی استفاده می شود.

روش تشخیص سنگ الکساندریت اصل از مصنوعی

تشخیص سنگ الکساندریت رشد یافته به روش فلاکس مقداری مشکل بوده به این دلیل که دارای اینکلورژنهایی شبیه نوع طبیعی می باشند. در نتیجه حتما در مورد تشخیص سنگ الکساندریت اصل از مصنوعی بایستی به آزمایشگاه معتبر مراجعه نمایید. الکساندریت های مصنوعی با روش Czocchralski اغلب به راحتی تشخیص داده می شوند به این دلیل که خیلی شفاف و تمیز می باشند. و در زیر میکروسکوپ خطوط منحنی شکلی مشاهده می شود. همچنین در روش Pulled تغییر رنگ از آبی به قرمز است که در هیچ کدام از الکساندریت های طبیعی مشابه اینچنین تغییر رنگی وجود ندارد. نمونه های مصنوعی به روش هیدروترمال از راه خواص فیزیکی و شیمیایی آشکار می شوند.

در تشخیص سنگ الکساندریت تقلبی که در حقیقت از جنس کوراندوم می باشند. آن ها شفاف و در زیر میکروسکوپ حباب و خطوط منحنی شکل پدیدار است. همچنین ضریب شکست نوری سنگ در آزمایشگاه 1.778 – 1.759 (برای کوراندوم) به جای 1.741–1.760 (کریزوبریل) است. زیر اسپکتروسکوپ نیز خط جذب وانادیوم قوی روی 475 nm قرار دارد.

بزرگترین الکساندریت تراش خورده جهان

الکساندریت به ندرت در اندازه های بزرگ پیدا می شود. گونه های بیش از 5 قیراط خیلی کمیاب هستند. بزرگترین سنگ های جواهر برش خورده ی الکساندریت 65.7 قیراط از سریلانکا است. و امروزه در واشنگتن، موسسه ی اسمیتسونین واشنگتون D.C واقع شده است. پس قطعا بالای ۲۰ قیراط خیلی کم بوده و احتمال اینکه در ایران موجود باشد خیلی کم است.

کاربرد در جواهرات

به دلیل نادر بودن نمونه های با کیفیت این گوهر استفاده از آن در جواهر سازی به ندرت دیده می شود. که البته در گذشته جواهر سازان بزرگ در روسیه شانس استفاده از این گوهر سنگ را بیشتر از بقیه داشته اند. گوهر شناس ارشد تیفانی؛ جورج فردریک (1932-1856) شیفته سنگ الکساندریت بود و در اواخر قرن نوزده و اوایل قرن بیستم جواهرسازان قدر توانستند مجموعه انگشترها و جواهراتی پلاتینیومی از این سنگ ارائه دهند. سنگهای کوچک تر این گوهر سنگ به طور معدود در جواهرآلات مربوط به ملکه ویکتوریا انگلیس به کار می رود. امروزه نیز این گوهرسنگ (بخصوص در اندازه و کیفیت های بالا) در اختیار ثروتمندان می باشد.

نحوه نگهداری و تمیز کردن

سنگ الکساندریت در حالت عادی سنگی پایدار است به این معنای که در مقابل تاثیرات حرارت، نور و مواد شیمیایی معمولی مقاوم می باشد. جهت تمیز نمودن میتوان آن را در ظرف آب گرم صابونی قرار داده و با مسواک تمیز کرد. اولتراسونیک و پاک کننده ها نیز اثر تخریبی روی الکساندریت ندارند البته بایستی توجه داشت که در نمونه های بهسازی شده ممکن است که ترک ها با موادی پر شده باشند که تنها بایستی با آب گرم صابونی تمیز شوند.

دیدگاهتان را بنویسید