سنگ لعل
در بازار سنگ لعل (spinel) و سنگ گارنت (garent) را یک سنگ می دانند به این دلیل که تشخیص سنگ لعل از سنگ گارنت دشوار تر است. در حالت کلی می توان لعل را نوع با کیفیت تر گارنت دانست که در عین حال نادرتر می باشد. همه خبرگان نگین های جواهری در پی این گوهر می باشند. و با وجود اینکه به اندازه نگین و انگشتر یاقوت قرمز شناخته شده نیست. ولی طرفداران خود را دارد. و به گونه ای می توان گفت تاجران گوهر های قیمتی و گران بها و گرد آورندگان همیشه در جستجوی این می باشند که این سنگ قیمتی را در کلکسیون خود داشته باشند.
انواع گوناگون آن دارای نام های تجاری و علمی مختلفی می باشد. و این تفاوت بخاطر تنوع در رنگ ها و گونه های این دسته از سنگ ها است. در فرهنگ دهخدا به گفته منابع قدیمی ذکر شده است که: سنگی نازک با سرخی درخشان و از یاقوت سست تر و نرم تر می باشد. در دوران گذشته این نگین شناسایی نشده است. و به همین دلیل در کتب و نوشته های تاریخی کم تر از آن نام برده شده است. و بعد از آن در کوه لعل بدخشان پیدا شد. در مسیر آذربایجان نیز معدن وجود دارد ولی سنگ لعل آن نارسیده می باشد. و رنگ تیره‌ای با کبودی زنده دارد. به این علت قیمت سنگ لعل این منطقه ارزش بالایی ندارد. این نگین که در حقیقت همان سنگ اسپینل است. از آلومینات منیزیم ساخته شده است. و رنگ قرمز آن به دلیل وجود کروم و آهن در نگین بوده. سختی این گوهر به میزان هشت مقیاس موس (الماس ده و یاقوت نه) و با شبکه ای بلوری مکعب شکل و مانند الماس می باشد.
انواع رنگ لعل
دارای رنگهای مختلفی است. سرخ و زرد و غالبا سبز و بنفش و مرغوب ترین گونه آن لعل سرخ بدخشانی می باشد. به هر میزان رنگ این گوهر به سوی صورتی های روشن (پیازی) یا قرمزهای گارنتی کمرنگ شود. از بها سنگ لعل سرخ نیز کم می شود. این گوهر به صورت رنگ آبی سیر که به نام آبی کبالت (cobalt blue) شهرت دارد نیز پیدا می شود. همینطور سایر رنگهای این نگین با ارزش به شکل بنفش، صورتی (پیازی)، سبز-آبی، نقره ای، سرخ، برنز و نارنجی است. به علاوه اینکه یک نمونه گوهر مشکی هم در تایلند و استرالیا وجود دارد.
تفاوت لعل و یاقوت
این گوهر در بررسی های گوناگون در مقابل یاقوت سرخ (ruby ) و یاقوت کبود (sapphire) ارزش کمی ندارد. و با آنها مساوی است. با این تفاوت که یاقوت سرخ به مقدار کمی دشوار تر از این گوهر بوده (سختی یاقوت به میزان ۹ در مقابل سختی ۸ لعل) و این گوهر نیز در مقایسه با یاقوت سرخ دارای خالهای کم تری است. و حرارت و درخشش بالاتری نیز دارد.
این گوهر به به ندرت حرارت دهی یا بهبودبخشی می گردد. به این صورت که کم تر روش بهبود بخشی شناخته شده است. و تاثیر جهت بهبود رنگ یا شفافیت آن وجود دارد. در حال حاضر می توان گفت حدودا هر یاقوت سرخ مقرون به صرفه ای به شکلهای گوناگونی بهبود بخشی گردیده است. البته این نکته نیز حائز اهمیت میباشد. از آنجایی که این نگین تک انکساری است. و یاقوت سرخ انکسار مضاعف دارد. رنگ اولیه در لعل سرخ، خالص تر، بهتر و شدیدتر از رنگ های قرمز موجود در بیشتر گونه های یاقوت سرخ بنظر می رسد.
سنگ لعل بدخشان افغانستان
در رابطه با سنگ لعل بدخشان افغانستان بایستی گفت ولایت بدخشان در منطقه شمال شرق افغانستان یکی از بهترین، سرسبزترین و غنی ترین ولایت های این کشور محسوب می شود. که به دلیل معادن لعل بدخشان، لاجورد، طلا و زمرد در کل دنیا از شهرت خیلی زیادی برخوردار می باشد
صاحب آنندراج می گوید: معدن آن پنهان بود تا در زمان حکومت اوایل عباسیان در منطقه ختلان زلزله ای مهیب اتفاق افتاد. و کوه سکنان فرو پاشید. که این نگین پیدا شد. آن گونه های مختلفی دارد: رمانی و پیازی، تـمری، لحمی، عنابی، بقمی، ادریسی، دوشابـی، عقـربی، سنگ لعل پیکـانی، قطبی و مرغوب ترین آن عقـربی است. بعد از آن پـیازی، سپس تمری، رمـانی، پیکانی، نگینی که آن را بصورت پیکان تراش دهند. و زناناز آن گوشواره بسازند. حکیم مؤمن طبیعت این نگین را در گرمی و سردی معتدل متمایل به حرارت برشمرده است.
خواص لعل برای بدن
در حال حاضر این گوهر در مناطق بسیاری از دنیا پیدا می شود. که لعل بدخشان افغانستان، برمه و تانزانیا جزو معروف ترین های آن می باشد. بر اساس موقعیت هر نقطه جغرافیایی، گوهر به دست آمده از آن منطقه دارای خصوصیات ظاهری و فیزیکی مختلفی می باشد. اما خواص سنگ لعل در تمام انواع آن مشابهت های بسیاری دارد. ولی اصلی ترین خواص این سنگ زیبا این است که نگین ها به علت تفاوت در رنگ خواص درمانی مختلفی دارند. بر اساس رنگ درمانی توسط سنگ ها و گونه آن ها به بیان خواص لعل می پردازیم.
اصلی ترین خاصیت سنگ لعل این است که می تواند به بدن در دوره نقاهت کمک کند. و باعث این شود که بر بیماری یا خستگی غلبه نماید. همینطور در کتب ایران باستان آمده است. که گردنبند لعل باعث محافظت از دردهای سینه و دل می شود. در تنسوخ نامه نیز روشی خاص جهت استفاده از این گوهر پیشنهاد شده که موجب دفع زردی چهره می شود. دیگر خواص لعل در زیر آمده است:
- افزایش دهنده اعتماد به نفس
- برطرف کننده ی سردرد
- درمان ناتوانی جنسی
- برای بیماری های قلبی مفید می باشد و در تصفیه خون و فشار خون نقش موثری دارد.
- مانع از انعقاد خون در عروق می شود.
- از ابتلا به بیماری های ویروسی و واگیردار و خطرناک جلوگیری می نماید.
- درمان و بهبود اختلالات قاعدگی و درمان سرطان از خواص افزایش می دهد.
خواص سنگ لعل در باورهای کهن
در زمان های گذشته اعتقاد داشتند که گردنبند لعل که شباهت بسیاری هم با گردنبند گارنت دارد در شب میتواند ترس را از بین برده و یا کشیدن آن روی چشم باعث براقی و درخشش چشمان و تقویت بینایی می شود. در گذشته این نگین بعنوان یک جادو و سحر برای مسافران مورد استفاده قرار می گرفت. این نگین سنگ ماه تولد دی است. این سنگ بعنوان گوهری محافظت کننده در مقابل هر گونه فاجعه و پیش آمدی است که مسافران ممکن است در پیش روی خود با آن روبرو شوند. در گذشته بر این باور بودند که از خواص سنگ لعل این است که فردی بیست جو از سنگ لعل با خود به همراه داشته از اتفاقات مخربی همانند لقوه و جذام و برص و صرع و قولنج ایمن باشد.
تشخیص سنگ لعل اصل
به منظور تشخیص سنگ لعل اصل باید کمی آشنایی با سنگ یاقوت داشته باشید. سنگ لعل برخلاف یاقوت دارای شفافیت بسزایی است. شفافیت و درخشش و نداشتن ترک در آن از روشهای تشخیص سنگ لعل اصل است. ولی در ادامه چند روش تخصصی دیگر را نیز بررسی می نماییم:
وجود حباب و اینکلوژن
در نمونه های مصنوعی اغلب حباب یا نشانه های ذوب فلاکس قابل مشاهده می باشد اما در نوع طبیعی ناخالصی و اینلکلوژن به سهولت پیدا می شود.
وجود آهن
در نوع طبیعی به دلیل وجود آهن واکنش خیلی ضعیفی به آهنربا مشاهده می شود ولی نوع مصنوعی اینگونه نیست.
وزن مخصوص
لعل طبیعی دارای وزن مخصوص 3.6 ولی در نوع سنتتیک وزن مخصوص حدود 3.65 می باشد. ولی به این نکته هم توجه نمایید که در نوع طبیعی عنصر روی می تواند وزن مخصوص را تا 4.5 نیز افزایش یابد ولی نوع مصنوعی غالبا در همان عدد 3.65 می باشد.
مهم‌ترین معادن در ایران و جهان
حداکثر میزان ذخایر سنگ لعل در کشورهای آمریکا، هند، چین و استرالیا است. معروفترین آنها نیز در بدخشان افغانستان و برمه می باشد. یکی از بزرگترین گوهر های پیدا شده در دنیا در کشور نروژ است که ۳۵۰۰۰ کیلوگرم وزن و ۲٫۳ متر ارتفاع دارد. در سال ۲۰۰۹ نیز یک بلور خیلی خاص و منحصر به فرد و همچنین شاید بزرگترین نگین ساووریت به وزن ۳۲۵٫۱۴ قیراط با رنگی مرغوب در منطقه ای در شرق آفریقا پیدا شد. در کشور ما ایران پتانسیل زیادی از این نگین ارزشمند وجود دارد که آن را می توان اغلب در اسکارن، گرانیت، پگماتیت، شیست و هورنفلس مشاهده نمود و از گونه گروسولار، اسپسارتین، آلماندین و آندرادیت می باشند.
از برجسته ترین بخش های دارای ذخایر آن در کشور می توان به بابا نظر تکاب، کوه گبری در رفسنجان، آذربایجان، باغ برج در کرمان، خراسان، همدان و مناطق گوناگون دیگری اشاره کرد. پس به عبارتی اگر اکتشاف اصولی و مدیریت استخراج صحیحی انجام شود. می تواند باعث اشتغال و سودآوری زیادی در کشور شود. در کشور افغانستان معدن یاقوت که به لعل بدخشان افغانستان شهرت دارد. و از سالهای گذشته تا به حال به شهرت رسیده است. در منطقه غران ولسوالی اشکاشم ولایت بدخشان قرار گرفته است. سنگ لعل بدخشان افغانستان از جمله گونه گارنت می باشد. سالهای پیش از سنگهای معدن ولایت بدخشان، توسط چکش و کلنگ استخراج می گردد. و در حال حاضر نیز این معدن، بصورت رسمی و غیررسمی استفاده می شود.
وضعیت قیمت سنگ لعل در بازار
قیمت هر قیراط سنگ لعل در بازارهای جهانی بستگی به رنگ، کیفیت، وزن و محل استخراج متفاوت می باشد. و در وزن های کم زیر 5 قیراط اغلب قیمت متغیری میان 3 تا 1500 دلار به ازای هر قیراط لعل دارا است. این نگین به صورت معمول ۲۰ تا ۵۰ درصد ارزش یاقوت سرخ می باشد. و همین مسئله باعث شده است که این نگین، گوهر فوق العاده با ارزش و گرانبهایی در بازار شود و قیمت نگین های خوب آن به صورت سالانه در حال افزایش می باشد.
قیمت سنگ لعل در جهان رو به افزایش می باشد. با توجه به قابلیت های این سنگ و سخت در دسترس بودن ذخایر این گوهر در دنیا، نگین های موجود در بازار خیلی محدود می باشد. و این سنگ اغلب در سایز های کوچک قابل مشاهده می باشد. ولی گونه هایی با اندازه و وزن بالاتر از اهمیت بسزایی برخوردار می باشند. و یکی از عوامل افزایش قیمت سنگ لعل است. انواع کمیاب این گوهر با رنگ خاص و سایز بزرگ (بالای 10 قیراط) بسیار ارزشمند می باشد. و تا قیمت ۱۰ هزار دلار برای هر قیراط نیز معامله می شوند.